Το απόφθεγμα της ημέρας
"Μέσα από τα μάτια μας το σύμπαν βλέπει τον εαυτό του. Μέσα από τα αφτιά μας το σύμπαν ακούει τις μελωδίες του. Είμαστε οι μάρτυρες μέσω των οποίων το σύμπαν αποκτά επίγνωση του μεγαλείου του."
~Άλαν Γουάτς

Η ωφέλιμη και η επικίνδυνη χρήση της φαντασίας στην καθημερινότητα

Η φαντασία είναι μια εκπληκτική ικανότητα που όλοι διαθέτουμε. Αν και έχει πολλές θετικές χρήσεις (μελλοντικός σχεδιασμός, οργάνωση, επίλυση προβλημάτων, δημιουργικότητα, αυθυποβολή, κ.ά), μπορεί επίσης να αποδειχθεί επικίνδυνη και καταστροφική.

Τα παιδιά χρησιμοποιούν τη φαντασία με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από αυτό των ενηλίκων. Κάθε φορά που παίζουν με τα παιχνίδια τους δημιουργούν διάφορα σενάρια και ταυτίζονται με κάποιες κούκλες ή φανταστικούς ρόλους (κλέφτης, αστυνομικός, εξερευνητής, κ.τ.λ). Οι ενήλικες τη χρησιμοποιούν περισσότερο ως ένα εργαλείο για την εξεύρεση λύσεων, την οργάνωση και την επίλυση προβλημάτων. 

Όταν οι ενήλικες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους έτσι όπως τη χρησιμοποιούν τα παιδιά, η ζωή τους μπορεί να γίνει από δυσλειτουργική έως επικίνδυνη. Μπορεί κάποιος να φαντάζεται τον εαυτό του με πολύ διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Μπορεί να πιστεύει ότι είναι πολύ καλός οδηγός, τραγουδιστής, γνώστης ενός θέματος ή κάτι άλλο, ενώ δεν είναι.

Όταν φανταζόμαστε τα πράγματα πολύ διαφορετικά απ' ό,τι είναι, είναι σαν να χτίζουμε παλάτια στην άμμο. Και πολύ συχνά χρησιμοποιούμε τη φαντασία ως μέσο διαφυγής από την πραγματικότητα - δηλαδή, την πραγματικότητά μας, τις εμπειρίες μας και κυρίως αυτά που νιώθουμε. Κάθε φορά που θέλουμε να βρούμε μια δικαιολογία για την αδράνεια ή την παθητικότητά μας, καταφεύγουμε στη φαντασία και βρίσκουμε εκεί την ικανοποίηση που επιζητούμε, χρησιμοποιώντας τη ως υποκατάστατο. Κάθε φορά που αποφεύγουμε να αντικρίσουμε ένα δυσάρεστο συναίσθημα, φτιάχνουμε σενάρια με τη φαντασία μας και τα διαμορφώνουμε με τρόπο που η έκβασή τους να μας ικανοποιεί.

Μπορούμε έτσι να φτάσουμε σε σημείο να συγχέουμε τη φαντασία με την πραγματικότητα - και αυτό μπορεί να αποδειχθεί πολύ επικίνδυνο. Αν κάποιος πιστεύει ότι είναι πολύ καλός οδηγός ενώ δεν είναι, τίποτα δεν θα τον εμποδίσει από το να αναπτύσσει υψηλές ταχύτητες και να κάνει επικίνδυνους ελιγμούς, νομίζοντας εκείνη τη στιγμή ότι είναι οδηγός αγώνων ή ένας πολύ ταλαντούχος και δεξιοτέχνης οδηγός. Φυσικά η πραγματικότητα θα διαψεύσει αργά ή γρήγορα τις φαντασιώσεις του με δυσάρεστες συνέπειες.

Όταν χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας δημιουργικά, και πάλι απομακρυνόμαστε από τον φυσικό κόσμο, αλλά με σκοπό να επανέλθουμε και να χρησιμοποιήσουμε τα υλικά που μπορούμε να βρούμε στον φυσικό κόσμο, με τρόπο που δεν θα έχει αρνητικές συνέπειες για εμάς ή για τους άλλους. Η θετική χρήση της φαντασίας, σε αντίθεση με την επικίνδυνη φαντασία, δεν υποκαθιστά τη δράση, δεν μας κάνει παθητικούς και δεν μας ωθεί σε επικίνδυνες συμπεριφορές.

Υπάρχει ένας απλός τρόπος για να γνωρίζουμε αν χρησιμοποιούμε τη φαντασία με επικίνδυνο και μη δημιουργικό τρόπο: αν λαμβάνουμε ικανοποίηση από τη φαντασία, ενώ παράλληλα θέτουμε σε κίνδυνο τον εαυτό μας ή άλλους. 

Στο παράδειγμα του οδηγού, κάποιος που έχει επίγνωση των δυνατοτήτων του και θέλει να βελτιώσει τις οδηγητικές του ικανότητες, θα παρακολουθήσει μαθήματα γρήγορης και ασφαλούς οδήγησης και δεν θα επαναπαυτεί στη δημιουργία μιας φανταστικής αυτοεικόνας. Κάποιος άλλος που θέλει να είναι πραγματικός γνώστης ενός θέματος, δεν θα φαντάζεται ότι γνωρίζει, αλλά θα σπουδάσει και θα μελετήσει το θέμα αυτό. Και, τέλος, κάποιος που θέλει να ζει και να αισθάνεται καλά μ' αυτό που είναι, δεν θα αντλεί ικανοποίηση από τη φαντασία του, αλλά από την αληθινή γνώση που θα αποκτήσει μέσα από την αυτογνωσία.

Νίκος Μπάτρας