Σε όλες τις πνευματικές και θρησκευτικές σχολές συναντάμε την πρακτική του ασκητισμού (ή μοναχισμού).
Αν και μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους σε επιμέρους σημεία, έχουν όλες τα κοινά χαρακτηριστικά της απαγόρευσης ορισμένων εμπειριών (όπως η κατανάλωση αλκοόλ και οι σαρκικές απολαύσεις), της απομάκρυνσης από ερεθίσματα και πειρασμούς, ενώ επιβάλλονται κάποιες πρακτικές, όπως η μελέτη και η προσευχή.
Τι ακριβώς επιδιώκουν να πετύχουν έτσι οι ασκητές; Να εξασθενήσουν κάποια μοτίβα και συνήθειες εξάρτησης, απόλαυσης ή κατάχρησης, αναπτύσσοντας παράλληλα δραστηριότητες και συνήθειες που συμβάλλουν στην πνευματική ανάπτυξη, την αποταύτιση και την εξασθένιση του εγώ.
Δυστυχώς, η αποταύτιση και η εξασθένιση του εγώ δεν επέρχονται με την απομάκρυνσή μας από τα αντίστοιχα ερεθίσματα και τις επιβλαβείς συνήθειες. Οι ασκητές επιδιώκουν να πετύχουν αυτούς τους στόχους αλλάζοντας το περιβάλλον στο οποίο ζουν και άρα αλλάζοντας τα ερεθίσματα που φτάνουν στην αντίληψή τους.
Ο απώτερος σκοπός είναι να φέρουμε αυτή την εσωτερική στάση παρατήρησης και μη εγωικής ύπαρξης στην καθημερινότητά μας, ώστε να μη μας απορροφούν οι διάφορες εμπειρίες, οι σκέψεις και τα συναισθήματα - να μη χάνουμε τον εαυτό μας μέσα σ' αυτά.
Σε μια ευρύτερη κλίμακα, η απομάκρυνσή μας για ένα χρονικό διάστημα από άλλους ανθρώπους, εμπειρίες και ερεθίσματα, πρέπει να έχει σαν σκοπό την εξοικείωσή μας με την καινούργια εσωτερική στάση που προσπαθούμε να αναπτύξουμε: να μάθουμε να ζούμε συνειδητά στο παρόν, να αναγνωρίζουμε τα διάφορα μοτίβα σκέψης, τις συνήθειές μας, τις προσκολλήσεις μας, τον προγραμματισμό μας γενικότερα. Δεν είναι ο σκοπός να ζούμε για πάντα σε ένα περιβάλλον από το οποίο απουσιάζουν αυτά τα στοιχεία.
Ο σκοπός είναι να αναπτύξουμε μια πιο συνειδητή στάση (εξού και η "ανάπτυξη της συνειδητότητας") απέναντι σε όλα αυτά. Όχι να τα αποφεύγουμε για να νιώθουμε ήρεμοι. Ο Έκχαρτ Τόλλε έχει αναφέρει σε μια ομιλία του πως ένας βουδιστής μοναχός τού είχε εκμυστηρευτεί ότι όσο ζούσε στο μοναστήρι ένιωθε φωτισμένος και πίστευε ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να του προκαλέσει αναστάτωση. Μια μέρα όμως χρειάστηκε να πάει σε μια δημόσια υπηρεσία στην πόλη και επειδή δεν τον εξυπηρετούσαν οι υπάλληλοι όπως ήθελε, έχασε την ψυχραιμία του και άρχισε να φωνάζει. Εκεί κατάλαβε ότι δεν είχε φτάσει στη φώτιση.
Αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι η απομόνωση μπορεί εύκολα να δημιουργήσει μια ψευδή εντύπωση για το πόσο πνευματικά αναπτυγμένοι είμαστε. Είναι πολύ εύκολο να νομίζει κανείς ότι έχει υπερβεί τον προγραμματισμό του και το εγώ, όταν απουσιάζουν οι προκλήσεις και διάφορα άλλα ερεθίσματα που πυροδοτούν τις εγωικές αντιδράσεις. Η αλήθεια φανερώνεται στο πεδίο, όχι εκεί όπου επικρατούν ελεγχόμενες συνθήκες.
Οι μεγάλοι δάσκαλοι αυτογνωσίας δεν ήταν ασκητές ή μοναχοί σε όλη τους τη ζωή. Μπορεί να πέρασαν μια περίοδο αποστασιοποίησης (κάποιοι, όχι όλοι), αλλά επέστρεψαν στον κόσμο με μια εντελώς διαφορετική κατάσταση συνείδησης που τους επέτρεψε να ζήσουν τη ζωή από μια διαφορετική θέση.
Η πνευματική ανάπτυξη δεν αφορά το έξω, αλλά το μέσα. Το καθοριστικό στοιχείο είναι η στάση που έχουμε απέναντι σε όλα αυτά που μας συμβαίνουν. Αυτά που μας συμβαίνουν δεν τα ελέγχουμε και δεν τα επιλέγουμε. Αν μπούμε στη λογική του ελέγχου, αρχίζουν οι περιορισμοί και οι καταπιέσεις. Ο άνθρωπος δεν μπορεί έτσι να αναπτύξει και να εκφράσει ελεύθερα το δυναμικό του. Επιπλέον, σχηματίζει μια εικόνα για τον εαυτό του που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και αρκεί ένα ερέθισμα σε μη ελεγχόμενο περιβάλλον για να πυροδοτήσει αυτά που πίστευε ότι έχει υπερβεί.
Το εγώ αποτελείται από όλα αυτά με τα οποία είναι ταυτισμένη η επίγνωση. Η ανάπτυξη της συνειδητότητας συμβαίνει όταν υπάρχει τριβή. Μέσα στον κόσμο, στα ερεθίσματα και τους περισπασμούς. Όπως οι μύες για να δυναμώσουν χρειάζονται τη συστολή και τη διαστολή, έτσι και η επίγνωση χρειάζεται την ταύτιση και την αποταύτιση.
Η απομόνωση είναι βοηθητική και απαραίτητη όταν αρχίζουμε να αποσυνδεόμαστε από τον προγραμματισμό μας. Είναι σαν να δημιουργούμε απόσταση από τα αντικείμενα που εμφανίζονται μέσα μας, ώστε να μπορούμε να τα παρατηρούμε. Κατά κάποιο τρόπο δημιουργούμε έτσι χώρο μέσα μας. Χωρίς αυτό το χώρο η πνευματική ανάπτυξη είναι αδύνατη. Ο σκοπός όμως δεν είναι μόνο η ανάπτυξη αυτού του χώρου, γιατί υπάρχει και το σύστημα σώμα-νους και δεν πρέπει να παραβλέπουμε το δυναμικό του. Χρειάζεται μια ισορροπία μεταξύ του άμορφου (της καθαρής αποταυτισμένης συνείδησης) και του κόσμου των μορφών και των εμπειριών.
Νίκος Μπάτρας
Διαχειριστής www.aytepignosi.com
